سؤال :
من ارتباط اجتماعي ضعيفي با ديگران دارم، ولي اگر با كسي دوست شوم، به قول معروف با او پسرخاله مي شم و خيلي پيش او پرحرفي مي كنم؛ چنين ويژگي ای دارم. با این وجود من آدم درون گرايي هستم يا نه؟
جواب :
با سلام و سپاس از اينكه مركز ما را براي پاسخ و راهنمايي برگزيده ايد؛ پرسشگر گرامي من در ابتدا تعريفي از براي شما بيان مي كنم. شخصيت عبارت است از ويژگيهاي رفتاري، فكري، اخلاقي، نفساني، تربيتي، آموزشي، فرهنگي، وراثتي، احساسي، انگيزشي، هيجاني و... يك انسان كه تا حدود زيادي منحصر به فرد بوده و از جهات بسياري، با ديگران متفاوت است. برخي از اين ويژگيها اكتسابي هستند و انسان از بدو تولد تا زمان مرگ، آنها را در خود بهوجود آورده، كم يا زياد كرده و وجوه متفاوتي را طي گذران عمر، در رفتار و كردار و گفتار خود به نمايش ميگذارد. اما بخش كمي از ويژگيهاي شخصيتي اكتسابي نيستند و تحت تأثير وراثت زيستي قرار ميگيرند. درون گرايي و برون گرايي خیلی اوقات از ويژگي هاي اكتسابي نيستند؛ پرستاران زبده از همان اوان تولد مي توانند سه ويژگي شخصيتي را در نوزادان حس بزنند كه يك آنها درون گرايي و برون گرايي، و ديگري فعال و غير فعال بوده و يكي نيز هيجاني و غير هجاني بودن است، حال براي اينكه مشخص شود كه شما درون گرا و يا برون گرا هستيد بايد به يكي از مراكز مشاوره روانشناسي مراجعه نماييد تا آنها با گرفتن آزمون شخصیت شانزده عاملي كتل نتيجه را به شما اعلام نمايند. موضوع ديگر اينكه فرا گرفتن مهارت هاي زندگي براي هر شخص به عنوان كليد موفقيت در زندگي و دست يابي به اهداف مختلف بشمار مي رود؛ براي همين اگر مي خواهيد زندگي سرشار از موفقيت و كامروايي داشته باشيد حتما مهارتهاي زندگي را فراگيريد كه يكي از آنها مهارت دوست يابي و تعاملات ميان فردي است در اين رابطه كتاب هایي را جهت مطالعه در پايان عرايضم معرفي خواهم نمود. من در راستاي پاسخ در زير به برخي از ويژگيهاي يك شخصيت سالم اشاره مي كنم: 1. ضمن داشتن ثبات و پايداري بتواند رفتاري سازگارانه و انعطافپذير در برخورد با محيط و موقعيتهاي متفاوت از خود نشان دهد. بنابراين، چنين شخصيتي قابل پيشبيني است و اطرافيان نيز سازگاري بيشتري با آن نشان خواهند داد. برعكس، ناسازگاري و انعطافناپذيري با محيط و اطرافيان، نمايانگر اختلال در شخصيت است. اين افراد غالباً با تغييرات جديد مخالف بوده و واكنشهاي منفي از خود نشان ميدهند. 2. هرچند شخصيت، مفهومي انتزاعي است، اما آثارش آنقدر مشهود و معلوم است كه بخش قابل توجهي از زندگي آدميان در فرايند روابط اجتماعي آنها را تشكيل ميدهد. براي مثال، كسيكه راستگو، امانتدار، به قول و قرارها پايبند، امانتدار، نوعدوست، بخشنده و… است، نزد مردم از شخصيتي سالم برخوردار بوده و مناسبترين رابطه اجتماعي را ميتواند با اطرافيان برقرار كند. 3. ظاهري آراسته داشتن، خوشبو بودن، زيبا و شيرين و آرام سخنگفتن، خوشرويي و خوشخلقي، تحمل مشكلات و سختيها، انتقادپذيري، انعطافپذيري و حتي مثبتانديشي و برقراري روابط گرم با اطرافيان، در پرورش و بازسازي شخصيت انسانها نقش قابل توجهي داشته و از طرف ديگر، تأثيرات مثبت و مطبوعي بر اطرافيان برجاي ميگذارد. در اين رابطه موارد فراواني را نيز ميتوان اضافه كرد كه هركدام بنا بر تجربههاي فردي ميتوانند در رشد شخصيت حايز اهميت باشند. 4. فراگيري مهارتهاي اجتماعي و استفاده بهينه از عنصر زمان و پرهيز از اتلاف وقت و تنبلي و بيحوصلگي، در رشد شخصيت نقش بالايي دارد. بخش قابل توجهي از خلق شخصيتهاي سياسي، هنري، اجتماعي، مذهبي، ادبي، علمي و… مرهون رعايت اين نكته بوده كه بهعلاوه، موفقيتي پايدار را به همراه خواهد داشت. 5. رعايت هنجارها، سنتها، آداب و رسوم و قوانين رايج محيطي كه در آن زندگي كرده و به كار و فعاليت مشغوليم، ميتواند شخصيت سالم، جذاب و پرطرفداري را از ما به نمايش بگذارد. 6. مشاهدات نشان دادهاند كه چهار ويژگي هدفمند بودن، اميد داشتن، توكل كردن و شاكر بودن نهتنها در رشد شخصيتي زيبا و مطلوب نقش مهمي دارند، بلكه دارا بودن اين صفات، بهتنهايي ميتوانند متضمن موفقيت همراه با آرامش باشند. 7. به علاوه، رعايت ارزشهاي اخلاقي، فرهنگي و انساني، شخيصت سالمي را خلق كرده، حتي ميتواند بر آندسته از زواياي پنهان شخصيتي كه جنبه منفي و ناسازگار داشته و به سبب وراثت، تأثيرات محيطي یا تجربههاي ناخوشايند گذشته خود و اطرافيان نزديك پديد آمده و بهصورت جبري بر انسان تحميل ميشوند، غلبه كند. مطالعات متعددي نشان دادهاند، كسانيكه به ارزشهاي ديني پايبندي بيشتري داشته باشند و در هر لحظه از زندگي به فكر مرگ و آخرت باشند، شخصيت سالمتري داشته و توانايي بالاتري در رشد و بازسازي شخصيت از خود نشان مي دهند. 8. يكي از روشهاي مؤثر در ارتقاء شخصيت، جمعگرايي يا عدم كنارهگيري از جمع است. دستيابي به شخصيتي دوستداشتني با ويژگيهاي انساني مورد قبول جامعه، از راه اجتماعيبودن و اجتماعيشدن و پرهيز از انزواطلبي، گوشهگيري و خودمحوري امكانپذير است. انسان اجتماعي قادر خواهد بود بسياري از نيازهاي طبيعي خود را از طريق برقراري رفتار اجتماعي به اصطلاح “جامعه پسند” تأمين كند. 9. مسؤوليتپذيري نيز در رشد و تعالي شخصيت و اعتماد و تكيه دوستان به ما بسيار مهم است. كسيكه مسؤوليت اعمال خود را ميپذيرد و به آنچه انجام ميدهد آگاهي كامل دارد، در مركز توجه دوستان و آشنايان قرار می گیرد. 12. تطابق حرف با عمل نيز يكي از نشانههاي شخصيت سالم و جامعهپسند است. براي بازسازي شخصيت لازم است كه به آنچه ميگوييم عمل كنيم و حرف و سخني را بر زبان نرانيم که درصدد انجام آن در زندگي نيستيم. پرهيز از دوگانگي در حرف و عمل، شخصيتي واحد خلق كرده و درنهايت، از بروز شخصيتهاي چندگانه كه برخي از افراد مبتلا به آنند، جلوگيري ميكند. موضوع ديگري كه شايد در راستاي پاسخ به سوال شما قرار داشته باشد بحث شايستگي اجتماعي است. اين واژه به معني توانايي فرد در سازمان دادن به توانمندي هاي فردي و منابع محيطي به منظور رسيدن به اهداف تعريف شده است كه دستيابي به اين اهداف در عين تعامل مثبت اجتماعي و همزمان با حفظ روابط مثبت با ديگران صورت مي پذيرد. حال به عوامل رشد شايستگي اجتماعي مي پردازيم. شايستگي اجتماعي به وسيله عوامل زير براي فرد ميسر مي گردد و به عبارت ديگر هركس كه از عوامل زير بهره بيشتري ببرد در رشد اجتماعي موفق تر خواهد بود : 1. پاسخگو بودن : يكي از ويژگي هاي افراد موفق، پذيرفتن مسئوليت كارهاي خويش و پاسخگو بودن در قبال آنهاست. 2. انعطاف پذيري : انعطاف پذيري به معني اين است كه تغيير موقعيتها و شرايط، انسان را از رسيدن به اهدفش باز ندارد و او با توجه به موقعيت ها و شرايط جديد، روش رسيدن به اهدافش را دوباره تعريف كند و به بيان ديگر هميشه به صورتي پويا و آنلاين تاكتيك هاي رسيدن به اهداف استراتژيك و راهبردي خود را بروز و آپديت نمايد. مثلاً ظلم ستيزي رزمندگان اسلام روزی اقتضاء مي كرد كه اسلحه بدست گيرند و در مقابل متجاوزين قد علم نمايند ولي امروز براي ماليدن پوزه استكبار به خاك ذلت، بايد به قله هاي رفيع دانش دست يافت و لذا بايد به حسب شرايط به جاي اسلحه و جنگ سخت، به نبردي نرم انديشيد. 3. همدلي و دلسوزي : همدلي، و دلسوزي با ديگر افراد اجتماع علاوه بر رشد معنوي و پاداش الهي، موجب ميشود كه آنها در شرايط سخت، كنار ما قرار گيرند و ما را در رسيدن به اهداف ياری نمايند. 4. مهارت هاي برقراري ارتباط موثر : كسب چنين مهارتهايي، ميتواند تاثير بسزايي در رشد شايستگي اجتماعي ما ايفا نمايد. 5. خوشرويي : اخلاق نيكو و خوشرویی علاوه برآنكه طبق فرموده حضرت رسول اکرم صلوات الله عليه «باعث ذوب شدن گناهان مي گردد همانگونه كه آفتاب، برف را آب مي كند»، بيشترين نقش را در رشد اجتماعي ما بازي مي كند. البته ما با توجه به محدوديت هاي نوشتاري، از بسط بيشتر این موضوع معذوريم و در اين رابطه شما را به مطالعه كتب زير ارجاع مي دهيم؛ البته اگر در اين