سؤال :

باسلام؛ چگونه باید كودك را از شیر گرفت، به طوری که كودك آسیب نبیند و اذیت نشود؟ روش صحیح از شیر گرفتن کودک را برایم بگویید.

جواب :

با سلام و عرض ارادت خدمت شما پرسشگر گرامي؛ از حسن اعتماد شما به اين مركز تشكر مي كنيم. اميدواريم به فضل الهي راهنماي خوبي در اين زمينه براي شما باشيم. قبل از از هر چيز لازم به ذكر است كه كارشناسان تغذيه كودك و مادر، توصيه مي كنند در صورتيكه مادر شير دارد و براي او ضرري ندارد مستحب است دوران شيرخوارگي كه دو سال مي باشد را تمام نمايد. اهميت تغذيه كودك تا سن دو سالگي از نظر آيات و روايات متعدد نيز واضح است.« والوالدات يرضعن اولادهن حولين كاملين ...( بقره/233)؛مادران فرزندان خود را دو سال تمام شير دهند و...» بنابراين پايان دوسالگي بهترين زمان براي از شير گرفتن كودكان است اما نكته مهم نحوه و چگونگي آن است و اگر به شيوه درستي صورت نگيرد، تجربه بسيار تلخي براي كودك رقم مي‌خورد. اين فرآيند بايد به طور تدريجي انجام شود و در يك دوره يك ماه تا 45 روزه، به كودك فرصت دهيم تا بتواند با اين موضوع كنار بيايد.البته بعضي از بچه‌ها به راحتي شير خوردن را ترك مي‌كنند اما برخي ديگر در دوره‌اي طولاني و با سختي‌هاي بسيار، راضي به خوردن غذاهاي ديگر مي‌شوند. نكته بسيار مهم اين است كه رفتن كودك به سمت سينه مادر عمدتا به دليل رفع نيازهاي غذايي و تغذيه‌اي نيست، زيرا وقتي كودك در سن دو سالگي قرار دارد، براي رفع نيازهاي غذايي خود از مكمل‌هاي غذايي استفاده مي‌كند و در واقع كشش كودك به سمت مادر در آن سنين اغلب براي رسيدن به آرامش است. كودك بعد از دو سال كه نيازهاي خود را از طريق سينه مادر رفع كرده و با آن به آرامش رسيده است، يك مرتبه با اين مساله روبه‌رو مي‌شود كه مادر مي‌خواهد وي را از شير بگيرد و در واقع اولين شكست عشقي خود را در اين سن تجربه مي‌كند، به همين دليل از شير گرفتن كودك معمولاً كار ساده‌اي نيست. *** برخي از اصول روان‌شناختي مي‌تواند براي از شير گرفتن كودك، موثر باشد : 1- از شير گرفتن بچه، وقت و صبر مي‌خواهد؛ او از زماني كه پا به دنيا گذاشته، در آغوش مادر قرار گرفته و شير او را خورده است. طبيعي است كه به راحتي نمي‌تواند از آن دل بكند. پس بهتر است يك بازه زماني چند هفته‌اي را براي ترك شير، براي او در نظر بگيريد. در اين دوران بايد برنامه‌هاي ويژه‌اي تدارك ببينيد، زيرا بچه‌ها معمولاً پرخاشگر مي‌شوند. آرامش خود را حفظ و سعي كنيد رفتاري آگاهانه در برابر آن‌ها داشته باشيد. اگر قرار باشد با اولين گريه و فرياد دوباره به او شير بدهيد، هيچ وقت موفق نخواهيد شد. در اين مدت به هيچ عنوان در برابر بهانه هاي كودك از تنبيه استفاده نكنيد. 2- پيش از آن كه كودك را از شير بگيريد، او را به غذا خوردن و نوشيدن مايعات با ليوان عادت دهيد؛ اين موضوع باعث مي‌شود كه براي ترك خوردن شير مادر مجبور به تحمل سختي‌هاي غذا خوردن با قاشق و چنگال نشود. براي او سرويس غذاخوري جداگانه‌اي، با طرح‌هاي كودكانه و رنگ‌هاي شاد و تند بخريد. به جاي ليوان‌هاي شيشه‌اي كه براي بچه‌ها خطرناك است، مي‌توانيد از قمقمه‌هاي رنگي پلاستيكي استفاده كنيد. اين وسايل حواس بچه‌ها را پرت و به دليل جذابيت‌هايي كه دارد، آن‌ها را به خوردن غذا و نوشيدن مايعات تشويق مي‌كند. 3- به تدريج فاصله زماني شير دادن‌ها را بيشتر كنيد؛ صبح‌ها وقتي كودك از خواب بيدار شد به او شير دهيد و نوبت بعدي را تا جايي كه امكان دارد به تأخير بيندازيد. در اين حالت خود به خود، تعدادي از دفعات شيردهي حذف مي‌شود. البته بايد اين زمان را با خوراكي‌هاي مقوي و ميوه‌ها پُر كنيد. اگر گرسنه بماند حتماً باز هم به سراغ شما مي‌آيد. 4- در برنامه‌هاي روزانه‌ او تغييرهايي به وجود آوريد؛ اگر در تلاش هستيد كه تغذيه با شير مادر را تدريجا حذف كنيد، زمينه ياد آوري را در زندگي او كاهش دهيد؛ تمركز او را به بازي ها و سر گرمي هاي جديد، منتقل كنيد. در اين روش چون از شير گرفتن آرام آرام است، مشكلات عصبي، رواني و تغييرات هورموني مادر كه در يكباره از شير گرفتن اتفاق مي افتد بوجود نمي آيد و كودك نيز دچار ضربه رواني نمي شود. به اين ترتيب كودك كم كم علاقه به شير خوردن را از دست مي دهد و ممكن است خودش يكباره آن را كنار بگذارد؛ بنابراين لازم است او را زمان بيشتري خارج از خانه نگه داريد تا در عادت‌هاي او تغيير ايجاد شود. كودك را بيشتر به خانه پدر و مادربزرگش يا به پارك ببريد. بچه‌ها در اين سنين به راحتي با جايگزين‌ها كنار مي‌ آيند؛ پس سعي كنيد روش‌ها و كارهاي مناسبي را برايش در نظر بگيريد. 5- اگر شاغل هستيد و كودكتان عادت كرده است كه در زمان و مكان خاصي شير بخورد، بايد حواستان به زمان باشد. در ساعت‌هاي شيردهي سعي كنيد خود را مشغول نشان دهيد در عوض كمي آب ميوه يا يك ليوان شير را براي نوشيدن در اختيار كودك بگذاريد. بهتر است براي اين كار نوشيدني مورد علاقه او را انتخاب كنيد تا با رغبت آن را بنوشد. اگر بيشتر اوقات در جاي خاصي از خانه به او شير مي‌داديد، سعي كنيد دكوراسيون خانه را تغيير دهيد. با اين كار چيزهايي كه او را ياد شير خوردن مي‌اندازد از خاطرش مي‌رود. 6- مرتب تكرار كنيد كه او در حال بزرگ شدن است و بايد بعضي از عادت‌هايش را ترك كند. در اين حالت كمتر ضربه روحي مي‌خورد و روابط مادر و فرزند هم دچار مشكل نمي‌شود. 7- در روش‌هاي سنتي، مادران موادي مانند فلفل را به نوك سينه خود مي‌زدند تا كودك از خوردن شير امتناع كند. بعضي از بچه‌ها چنان به شير مادر وابسته‌اند كه حاضرند تندي و تلخي را به جان بخرند اما دست از شير خوردن برندارند. براي انجام اين كار حتماً با متخصص اطفال مشورت كنيد. داروهاي گياهي خواص و عوارضي دارند كه ممكن است براي كودك شما مضر باشد. 8- سعي نكنيد خود را بيمار و سينه‌تان را زخمي نشان دهيد با اين كار كودك ناراحت مي‌شود و ممكن است از وضعيت پيش‌آمده بترسد و وحشت كند. در اين حالت نه تنها مشكلي حل نمي‌شود بلكه موضوع جديدي به مشكلات خود اضافه كرده‌ايد. بچه‌ها در دوراني كه از شير مادر تغذيه مي‌كنند، وابستگي‌هاي عاطفي شديدي پيدا مي‌كنند و اين رفتار شما به آن‌ها صدمه مي‌زند. 9- از تجارب اطرافيان خود در اين زمينه استفاده كنيد. 10- زماني را براي قطع شيردهي انتخاب كنيد كه حوادث تنش زاي ديگري براي كودك در شرف وقوع نباشد . براي نمونه قطع كردن شير قبل از زمان بازگشت مادر به محل كار ، رفتن به مسافرت و يا همزماني آن با آموزش كنترل ادرار نباشد. 11- بهتر است اطرافيان مادر ، در خلال دوره از شيرگيري كودك پيشرفت هاي او را در اين كار ، هرچند جزيي باشد ، گوشزد كنند و با اين عمل ، به اعتماد به نفس مادر كمك كنند. 12- در هنگام از شير گرفتن كودك و تا مدتها بعد از آن ، بهتر است مادر با لباس كودك را استحمام كند تا كودك دوباره به شير خوردن تشويق نشود. 13- مي‌دانيم كه خوردن شير مادر براي كودك فقط تامين نياز غذايي او نيست، بلكه در آغوش مادر بودن، تماس بدني با او و ... بسياري از نيازهاي روحي و عاطفي كودك را نيز ارضاء مي‌كند. پس بايد توجه داشت كه با گرفتن شير مادر، كودك از نظر عاطفي و روحي دچار كمبود نشود. با او بازي كنيد، او را در آغوش بگيريد، از او بخواهيد در كارهاي خانه به شما كمك كند. 14- بهتر است از روش تدريجي و كم كردن وعده ‌هاي شير دهي استفاده كنيد تا كودك هم به اين ترتيب كم‌ كم با اين قضيه كنار بيايد و عادت كند. وعده‌ هاي قبل از خواب و شبانه آخرين وعده‌ هايي هستند كه بايد حذف شوند. اگر قرار باشد با اولين گريه و فرياد دوباره به او شير بدهيد، هيچ وقت موفق نخواهيد شد. 15- بعضي از كودكان عادت دارند كه با شير خوردن به خواب مي ‌روند. براي اين كودكان حذف وعده قبل از خواب ممكن است به قيمت بر هم زدن خواب آنها تمام شود. بنابر اين بهتر است قبل از حذف وعده قبل از خواب، روشهايي براي آرام كردن و خواباندن كودك قبل از خواب را ياد بگيريد. مثلا خواندن كتاب و بغل كردن يك عروسك نرم و خرس پشمالو يا گوش دادن به آهنگي ملايم و لالايي مي ‌توانند روشهاي خوبي باشند. با اين حال ممكن است بعضي از كودكان با اين چيزها هم به خواب نروند و لازم شود از تكانهاي ملايم روي پا و گهواره براي خواباندن آنها استفاده كنيد.بنابراين سعي كنيد آرامش خود را حفظ و رفتاري آگاهانه در برابر آن ‌ها داشته باشيد. 16- از همسرتان كمك بگيريد؛ از او بخواهيد وقت بيشتري را با فرزندتان بگذراند. در دوراني كه قصد داريد او را از شير بگيريد، از پدر خانواده بخواهيد به او غذا بدهد يا وقت‌هايي كه شير مي‌خواهد، او را در آغوش بگيرد و بيرون از خانه ببرد. پدر مي‌تواند شب‌ها فرزندتان را بخواباند و در كنار او باشد زيرا بسياري از بچه‌ها عادت دارند با مكيدن سينه مادر خود به خواب بروند. 17- ممكن است كودك بعد از مدتي مجددا به سمت سينه مادر گرايش پيدا كرده و احساس نياز كند اين مساله هيچ مشكلي نداشته زيرا كودك به تدريج و با رشد شناختي خود متوجه مي‌شود كه ديگر اين رفتار را تكرار نكند و اين ارتباط قطع مي‌شود.در چنين مواقعي با روش هاي مختلف كودك را سرگرم كنيد و خيلي زيركانه سعي كنيد توجه او را از كار به سمت ديگري معطوف كنيد. منتظر مكاتبات بعدي شما هستيم. نویسنده : گروه روانشناسی و مشاوره پرسمان