سؤال :

من جووني هستم كه خيلي اعتمادبه نفسم پايينه البته نه همه جا. گاهي اوقات دربيان مطالب كم ميارم وترجيحاسكوت ميكنم. ميخواستم خواهش كنم راه حلهاي قرآني بهم بدين. چون قرآن انسان سازه.

جواب :

خوشحاليم بار ديگر شما مخاطب ما هستيد اميدواريم راهنماي خوبي در رابطه با اين موضوع براي شما باشيم. سوال شما در عين ساده بودن داراي ابهام است. زيرا شما موقعيتهايي كه اين حالت را نداريد را بيان ننموديد. در ضمن دليل اينكه اعتماد بنفس خود را پايين ميدانيد چيست؟ اگر واقعا اعتماد بنفس شما پايين است همه جا اينگونه است و نمي توان در موقعيتهاي مختلف حالات متفاوتي داشته باشد. شايد علت سكوت شما در اين موقعيتها نداشتن اطلاعات كافي در زمينه موضوع مورد بحث است گاهي هم احساس اينكه ديگران با شما هم عقيده نيستند و مورد تاييد قرار نمي گيريد عاملي براي سكوت مي شود و گاهي اضطراب اجتماعي و... عاملي براي سكوت شما مي شود لذا موقعيتهاي مختلف راهكارهاي خاص خود را مي طلبد. اگر احساس مي كنيد كه مورد تاييد قرار نمي گيريد و اطرافيان با شما هم عقيده نيستند به سابقه سوالات خود مراجعه نماييد و بار ديگر راهكارهاي بيان شده را عملي سازيد. اما در مجموع مي توانيد راهكارها و مطالبي را در قالب جند نكته و راهكار خدمتتان بيان مي داريم را در زندگي خود عملي سازيد. نكته اول: همانطور كه مي دانيد زير بناى احساسات انسان افكار او است، اگر اين افكار منفى باشد، احساسات او نيز منفى و تخريب گر خواهد بود. اگر بتوانيد افكار منفى را تبديل به افكار مثبت كنيد، اين حالت هم از بين مى‏رود.چند نمونه از افكار منفى كه منجر به ترس از سخن گفتن در حضور جمع مى‏شود عبارت است از: «اگر من صحبت كنم، مى‏ترسم نتوانم نظراتم را به روشنى بيان كنم و عصبى و مضطرب شوم »؛ «من نبايد كم بياورم و مضطرب شوم»، «اگر نتوانم درست صحبت كنم، همه مرا مورد تمسخر قرار مى‏دهند»؛ «اين اتفاق نشان مى‏دهد من آدم بى‏عرضه و حقيرى هستم» و... براي حل اين علت از گفتگوي دروني(Self-talk) استفاده كنيد: از گفتگوي دروني به عنوان وسيله اي براي مقابله با فرضيات مخرب استفاده كنيد. تمرين كنيد تا مچ خودتان را در حين اين فرضيات بگيريد. بعد به خودتان بگوييد بس كن! و آن را با يك فرضيه منطقي تر جايگزين كنيد. اگر شما بتوانيد اين افكار منفى را تبديل به افكار مثبت كنيد، يقيناً مشكلتان حل خواهد شد؛ يعنى، به جاى اينها اين گونه فكر كنيد: «اگر من صحبت كنم ممكن است ابتدا عصبى و مضطرب شوم، اما اين طبيعى است، وقتى شروع كردم، آرامش بيشترى پيدا مى‏كنم. من همه چيز را نمي دانم البته ديگران هم مثل من هستند، اما مى‏توانم نقطه نظرهايم را ارائه دهم». «هيجان داشتن اشكال ندارد؛ همه ما در اين موقع چنين احساسى پيدا مى‏كنيم».اينكه چرا بايد اين طور فكر كنيم، به اين دليل است كه ما اگر در مقابل اضطراب خود مقاومت كنيم، وضع بدتر مى‏شود. پس بايد آن را بپذيريم؛ ولى بزرگ نمايى نكنيم. در مورد اين فكر منفى - كه ممكن است شما را مسخره كنند - به خود بگوييد: «لازم نيست همه مردم دنيا مرا قبول داشته باشند، زيرا من هرگز انسان كاملى نيستم؛ پس طبيعى است كه مورد تمسخر عده‏اى باشم». در مورد اين فكر منفى - كه آدم بى‏عرضه و حقيرى هستيد - به خود بگوييد: «هيچ رابطه‏اى بين خوب حرف زدن در جمع و اينكه من يك انسان حقير و بى‏ارزش و بى‏عرضه باشم، وجود ندارد. اين فرض غلط است كه اگر عده‏اى مرا قبول ندارند و حقير مى‏پندارند؛ همه مردم مرا حقير بپندارند و هيچ كس مرا دوست نداشته باشد».بنابراين ما مى‏توانيم با اصلاح افكار منفى خود، بسيارى از احساسات نادرستمان را - كه برخاسته از اين افكار منفى است - از بين ببريم. نكته دوم: يكى از ابعاد وجودى انسان كه بايد در محيط خانه و مدرسه متناسب با ساير ابعاد رشد كند، بعد اجتماعى است. انسان موجودى اجتماعى است و بايد در بستر اجتماع با هم‏نوعان خود زندگى كند. براى اينكه بعد اجتماعى انسان رشد كند و در صحنه‏هاى گوناگون بتواند با ديگران روابط مناسبى داشته باشد بايد مهارت‏هاى اجتماعى را ياد بگيرد. بعضى خانواده‏ها و يا بعضى از معلمان و مربيان دوران كودكى و نوجوانى، زمينه رشد و شكوفايى كودك را آن طور كه بايد، فراهم نمى‏كنند كه يا قادر به آن نيستند، يا امكانات لازم را ندارند و يا خودشان نيز در اين زمينه دچار مشكل هستند. به هر دليل، اين فرايند اجتماعى شدن و يادگيرى مهارت‏هاى ارتباطى با ديگران به درستى تحقق پيدا نمى‏كند وقتى نوجوان وارد صحنه‏هاى بزرگ اجتماعى مى‏شود، فشار و ناراحتى‏هاى كم‏رويى را در خود بيش‏تر حس مى‏كند؛ زيرا مى‏خواهد دوست‏يابى كند، با همكلاسان خود صميمى باشد، در كلاس درس در مقابل جمع كنفرانس دهد و... على‏رغم اين كه توانايى لازم را براى يادگيرى مطالب دارد و آنها را نيز خوب مى‏داند، ولى از ارائه آنها در مقابل جمع عاجز است و دچار اضطراب، خجالت و كم‏رويى و عوارض ناشى از آن مى‏شود. خوشبختانه يادگيرى مهارت‏هاى اجتماعى و بر طرف كردن اضطراب و ترس در مقابل جمع، كارى است كه امكان عملى آن وجود دارد و تجربه نيز آن را ثابت كرده است. بنابراين اگر كسى تصميم جدى داشته باشد، مى‏تواند با اين مشكل مقابله كند و خود را درمان نمايد و از حصار كم‏رويى رها شود و از توانمندى‏هايى كه دارد، در صحنه اجتماع بهره ببرد. حال با توجه به مطالبي كه بيان شد، پيشنهادات زير را براي تقويت روحيه تان به هنگام حضور در جمع دوستان و آشنايان يا موقعيتهايي كه اينگونه هستيد به شما ارائه مي كنيم: 1. هرگز خود را سرزنش نكنيد. 2. بر اساس شناختى كه از خود داريد، براى خويش هدفى در نظر بگيريد و براى رسيدن به آن برنامه ريزى كنيد؛ مثلاً بر اساس شناخت از خود، ارائه يك گزارش را به عهده گيريد؛ براى تهيه و كيفيت ارائه آن برنامه ريزى كنيد و با تمرين در خلوت و نيز ارائه آن نزد دوستان صميمى و گروهاى كوچك خود را براى ارائه در كلاس آماده سازيد. 3. هنگام سخن گفتن، خود را گرفتار آداب و رسوم و تكلف‏هاى بى مورد نسازيد. ساده، راحت و عارى از هرگونه آداب خاصّ هدفتان را بيان كنيد. در فعّاليّت‏هاى آغازين، خواسته و هدف خود را به صورت يك جمله بنويسيد و نوشته را بخوانيد. 4. پرسش‏ها و مطالب اوليه را كوتاه و مختصر انتخاب كنيد. 5. ارتباط بصرى با مخاطب را حفظ كنيد. 6. هميشه سخن را با مقدمه، كلام يا يك كلمه جالب آغاز كنيد، از به كارگيرى كلمات پيچيده بپرهيزيد. كلمات آغازين بايد متدوال و جذاب باشند. 7. قبل از سخن گفتن، مطلب مورد نظر را نوشته، در ذهن مرور و تمرين كنيد و شكل بيان و مهارت لازم را فراهم آوريد. 8. به درستى سخنى كه مى‏گوييد و به جا بودن آن يقين داشته باشيد و با مطالعه و پشتوانه علمى قبلى به ميدان گفتار گام نهيد. 9. هنگام سخن گفتن، به ديگران و قضاوت و حركات و سكناتشان هرگز توجّه نكنيد. گفتارتان را پى‏گيريد و با خونسردى به هدف بينديشيد. 10. موانع احتمالى و افكار و اعمال مزاحم را شناسايى و ذهن خود را براى مقابله با آن آماده سازيد؛ مثلاً اگر خنده حاضران از ادامه سخن بازتان مى‏دارد، شما نيز بخنديد. 11. به كار خود پاداش دهيد. يك نفس عميق، به خود آفرين گفتن يا باز گفتن تفصيلى و با آب و تاب آن براى نزديكان مى‏توانند پاداش به شمار آيند. 12. از جزئيات بكاهيد و اصل سخن را به صورت خلاصه و گويا بيان كنيد. 13. اجازه سوء استفاده به ديگران ندهيد. كافى است به كار خود ادامه داده، در صورت روبه‏رو شدن با واكنش آنان خود را در برابرشان احساس نكنيد. 14. در انجام رفتارهاى اجتماعى كوچك و در محيطهاى ديگر كه بيش‏تر احساس راحتى مى‏كنيد، فعال باشيد. اين كار را از سلام كردن، احوالپرسى، جواب سلام دادن، نگاه كردن، تعارف كردن و تعارف شنيدن آغاز كنيد. و با تمرين به كارهاى بزرگ‏تر و مهم‏تر گسترش دهيد. 15. با افراد فعال و پر تحركى كه احساس خجالت نمى‏كنند، بيش‏تر مأنوس باشيد و از خجالتى‏ها فاصله بگيريد. 16. هميشه كلامى براى گفتن و عمل يا هنرى براى ارائه به جمع داشته باشيد و آن را ارائه كنيد. در جاهايى كه كم‏تر احساس كمرويى مى‏كنيد و شبيه كلاس است، فعال‏تر باشيد. 17. توجه داشته باشيد تا زمين نخوريد راه رفتن نمى‏آموزيد. پس بايد نقد ديگران و تمسخر آن‏ها باشد تا شما مجال رشد يابيد. بنابراين، اگر با عكس العمل ديگران روبه‏رو شديد يا در فعاليت‏هاى آغازين احساس ناتوانى كرديد، از ادامه سخن يا عمل چشم پوشيد؛ هر چند مى‏توانيد آن را ارائه كنيد و از اين راه براى ارائه بهتر و كامل‏تر مطالب آماده شويد. در اينجا بايد ياد آور شد، اين مقصود اندك اندك به دست مى‏آيد نه با چند جلسه تمرين و خواندن چند جلد كتاب. اجراى پيوسته دستور العمل‏ها، تكنيك‏ها و رفتارها در رسيدن به هدف سودمند است. مطمئن باشيد با جديت، پشتكار و تمرين به خوبى مى‏توانيد بر اين مشكل هم پيروز شويد ما هم در كنار حرم كريمه اهل بيت حضرت معصومه سلام الله عليه براي شما انسانهاي خواستار پاكي دعا مي كنيم و منتظر مكاتبه بعدي و نظر شما نسبت به اين مطالب هستيم تا در كنار يكديگر به سمت وضعيت مطلوب حركت نماييم. نویسینده: حامد محقق زاده