سؤال :

آيا در قرآن كريم و يا احاديث حكمت يا علت مستحب بودن ازدواج بيان شده است يا خير؟ با توجه به اينكه خداوند دانا و حكيم ميباشد و امروزه كه نياز ازدواج مخصوصا براي جوانان به شدت احساس ميشود (اگرچه امري سخت و گاهي محال شده است) پس چرا خداي متعال ازدواج را واجب نكرد مانند نماز و يا روزه و ... . خدا در قرآن فرموده كه از فقر (يا به قول خودمان از لحاظ پول و ماديات) نترسيد زيرا خودش از فضل خودش عطا ميكند (آيه 32 سوره نور). پس شايد علت استحباب ازدواج ماديات نباشد؛ پس علت و يا حكمت آن چيست؟ آيا ميتوان گفت كه ازدواج مسوليت آور است و انسان بايد تعقل و تفكر كند كه آيا براي انجام مسوليت هايي كه ازدواج به دوش او ميگذارد آماده است يا نه؟ (مسوليت هايي مانند همسر داري يا تربيت فرزند يا كسب درآمد حلال براي خانواده و ... .) و به همين دليل ازدواج مستحب است؟

جواب :

گويا جواب سؤال مشابهتان به دستتان نرسيده لذا جواب را تكرار ميكنيم. وجود هرگونه ابهام يا سؤال جديد، بهانه مناسبي براي ارتباط دوباره خواهد بود: اولا در قرآن كريم و روايات معصومين عليهم السلام به صورت مسقيم و غير مستقيم به آثار و بركات ازدواج اشاره شده است و ثانيا اينكه اگرچه ازدواج مستحب موكد است ولي اگر چنانچه فردي به دليل نداشتن همسر به گناه بيفتد ،ازدواج بر او واجب است .ولي اگر واقعا احساس نياز نكند بر او واجب نيست و لذا اين فرد گناهي نيز به دليل نداشتن همسر انجام نخواهد داد چون يا ظرفيت بالايي دارد و يا مريض است و نياز جنسي ندارد و يا تقواي بالايي دارد، البته اين چنين افرادي نادر هستند.ثالثا چون خداوند حكيم و رحيم است به نوعي انسان را به طرف ازدواج راهنمايي كرده و با تشويق هايي كه نموده و مصالحي كه در آن قرار داده معمولا افراد سالم و ديندار به طرف آن رغبت دارند و براي حفظ دينشان و تكامل مادي و معنوي و اجتماعي ،ازدواج را انجام مي دهند .در اينجا به نمونه هايي از آثار ازدواج و فرمايشات خداوند و معصومين كه نماينده خدا هستند اشاره مي كنيم و قضاوت را به شما واگذار مي كنيم. ازدواج و تشكيل خانواده آثار و بركات زيادي در زندگي مادي، معنوي، تربيتي و روان شناختي انسان دارد كه به نمونه‏هايي از آنها اشاره ميكنيم : :1.زمينه ساز كمالات معنوي علامه محمدتقي جعفري در پاسخ اين سؤال راسل كه چرا اسلام اين قدر به ازدواج بها داده و براي آن قانون قرار داده، گفته است: «اسلام با ازدواج مي‏خواهد انسان واقعي به وجود آورد، و مسئله انسان و انسانيت مطرح است.ازدواج در فرهنگ اسلامي، پيوندي مقدس است كه موجب حفظ دين افزايش ثواب عبادات، و به وجود آورنده مودت و رحمت است. ازدواج همچنين عاملي مؤثر در حفظ پاك‏دامني و طهارت دل‏هاست. رسول گرامي اسلام (صل الله و عليه و آله) مي‏فرمايد: «هركس مي‏خواهد خدا را در حال پاكيزگي و طهارت ملاقات كند به وسيله ازدواج عفّت پيشه سازد». همچنين حضرت فرمودند: كسي كه همسري برگزيده است و ازدواج كرده است، خواب و استراحتش نزد خداوند، از روزه‌داري و شب‌زنده‌داري افراد مجرد (بدون همسر) با فضيلت‌تر است. 2.باعث عفت و دوري از گناه در اثر ازدواج، غريزة جنسي كه يكي از قوي‏ترين غرايز انساني است، در مسير طبيعي خود قرار مي‏گيرد و اين پديده به نوبه خود، موجب مي‏گردد تا انسان از گناهاني كه به خاطر ميل جنسي انجام مي‏دهد تا حد زيادي مصون بماند و هيچ‏گاه دامن خود را به روابط جنسي نامشروع، كه از نظر دين جزو گناهان كبيره است، آلوده نسازد. همچنين ازدواج موجب مي‏گردد تا انسان در مسير كمال و خودسازي معنوي بيشتر قدم بگذارد و خود را از گناه دور سازد. پيامبر اكرم(صل الله و عليه و آله) مي‏فرمايد: هركس در آغاز جواني ازدواج كند شيطاني كه مأمور اوست فرياد مي‏زند: اي واي! او دو ثلث دينش را از دسترس من حفظ كرد، و ثلث ديگر را هم مي‏تواند با تقوا حفظ كند. حضرت رسول (صل الله و عليه و آله) همچنين درباره حفظ عفّت به واسطه ازدواج مي‏فرمايد: اي گروه جوانان! هر يك از شما كه مي‏تواند ازدواج كند، اقدام نمايد؛ زيرا ازدواج موجب مي‏گردد تا چشم و دامن انسان از گناه باز داشته شود و عفت انسان حفظ گردد و در جاي ديگر فرمودند: «دختران جوان مانند ميوه‏هاي درختان هستند كه در زمان رسيدن بايد آنان را چيد، وگرنه حرارت خورشيد فاسد مي‏كند. دختران نيز هرگاه آنچه را كه زنها درمي‏يابند (نيازهاي عاطفي جنسي)، يافتند و نياز به شوهر داشتند، اگر ازدواج نكنند، احتمال فساد و تباهي آنان وجود دارد زيرا آنها هم بشر هستند» از اين حديث شريف، به خوبي استفاده مي‏شود كه تأخير در ازدواج از سنين جواني، كه سن نياز به همسر است، موجب مشكلات ديني و عاطفي در فرد مي‏گردد؛ زيرا در اين مقطع زندگي كه نيازهاي عاطفي و جنسي در هر كس فعال است و انرژي كافي جنسي در او وجود دارد، اگر اين نياز به طور صحيح ارضا نشود، يا بايد سركوب گردد و يا به شيوه‏هاي نامناسب و ناهنجار تأمين شود كه در هر صورت، موجب احساس گناه شده، به عزت نفس فرد آسيب مي‏رساند. 3. مشمول رحمت الهي شدن خداوند متعال به برخي كارها و رفتارهاي انسان‌ها عنايت ويژه و قابل توجهي دارد. به عنوان مثال؛ خداوند، جوانمردي و مروّت را دوست مي‌دارد و ارزشمند تلقي مي‌كند و فحشا و بي‌عفتي و هرزه‌گي را خيلي زشت و ناپسند مي‌داند و لذا تنبيه شديدي براي آن لحاظ كرده است. از جمله كارهايي كه و افرادي كه مشمول رحمت ويژه حضرت پروردگار قرار دارند، همسران و ازدواج كرده‌ها هستند. خداوند متعال در قرآن كريم بعد از توصيه به ازدواج و تشكيل خانواده، روزي و رزق آنان را تضمين كرده است و وعدة رهايي از فقر به آنان داده است. امام صادق( عليه السلام) نيز فرمودند: رزق و روزي به خاطر بچه‌ها و زنان داده مي‌شود و افزايش مي‌يابد. پيامبر گرامي اسلام(صل الله و عليه و آله) همچنين دربارة نزول رحمت الهي به همسرداران فرمودند: درهاي رحمت الهي در چهار زمان به طور ويژه گشوده مي‌شود؛ در موقع بارش باران، در موقع نگاه كردن فرزند به چهره والدين و موقع باز شدن درب خانه كعبه و موقع نكاح و وصلت زناشويي. در آموزه‌هاي ديني همچنين مجرد ماندن و همسر انتخاب نكردن مورد نكوهش و لعن قرار گرفته و از ياران شيطان به شمار رفته‌اند. در اين زمينه پيامبر گرامي اسلام (صل الله و عليه و آله) مي‌فرمايند: ازدواج كنيد و الا از ياران شيطان خواهيد شد. و در روايتي همچنين فرمودند:‌ خداوند لعنت كرد و ملائكه آمين گفتند بر مردي كه زن‌نمايي كند (شبيه زنان شود) و زني كه مردنمايي (شبيه مردان شود) و كسي كه مجرد بماند. از مجموع اين روايت‌ها و روايات ديگر به اين نتيجه مي‌رسيم كه خداوند متعال به افراد خانواده‌دار و همسردار عنايت خاصي دارند و از افراد مجرد و بدون همسر، راضي نيستند. حكمت اين امر اين است كه از طريق ازدواج، گناه و بي‌عفتي، كنترل مي‌شود و از طرف ديگر، تعداد بندگان خدا افزايش يافته و خداپرستي توسعه پيدا مي‌كند و در نهايت انسان‌هاي زيادي به كمال و سعادت حقيقي كه هدف خلقت است، نيل پيدا مي‌كنند. 4. آرامش و امنيت خاطر همسر موجب آرامش خاطر و امنيت دل است، و جوان را كه در اوايل جواني با احساس تنهايي، بيهودگي و نداشتن پناهگاه عاطفي، دست به گريبان است، به جايگاه امن رهنمون مي‏شود و موجب مي‏گردد تا همسران با اتكا به همديگر در مقابل امواج و گرفتاري‏هاي زندگي مقاومت كنند و با اميدبخشيدن به همديگر، به زندگي محبّت‏آميز خود ادامه دهند. امام رضا ( عليه السلام) درباره فوايد همسر شايسته مي‏فرمايد: «هيچ منفعتي بهتر از همسر شايسته نيست؛ همسري كه وقتي انسان او را مي‏بيند شادمانش گرداند و در موقع نبودن او، نگهدار ناموس و مالش باشد«يعني در حضور او، به نوعي او را شادمان مي‏كند و در غيبت او هم كاري مي‏كند كه اگر شوهر متوجه عمل او گردد شادمان شود» نبي مكرم اسلام حضرت محمد(صل الله و عليه و آله) نيز فرمودند: خداوند متعال مي‌فرمايد وقتي اراده كردم تا به بنده‌ام خير دنيا و آخرت را عطا كنم، براي بنده‌ام زباني ذكر‌گو (ذكر خدا)، قلبي خاشع، بدني صبر كننده در بلاها و همسري (زني) مؤمن كه وقتي به او نگاه مي‌كند شادمان مي‌شود و در موقع غيبت شوهر حافظ ناموس و اموال شوهر است. در اين دو روايت شريف به نكته‌اي روان‌شناختي و خانوادگي زيبايي اشاره شده است و آن اينكه همسر شايسته باعث نشاط و شادماني و آرامش قلبي شوهر مي‌شود و وقتي نگاه شوهر به او مي‌افتد شادمان مي‌شود. البته دربارة شوهر نيز بايد اين‌گونه باشد يعني وقتي زن به شوهرش نگاه مي‌كند احساس نشاط و آرامش كند. 5. توليد نسل يكي از ثمرات بزرگ ازدواج، بقاي نسل بشريت است كه مطابق هدف آفرينش است. همسران جوان از طريق فرزنددار شدن موجب پيوند بين نسل‏ها مي‏گردند و با پرورش فرزندان صالح و مؤمن، در اصلاح جامعه انساني شريك مي‏شوند و روح بندگي خالق متعال را، كه هدف اساسي خلقت انسان است، در عرصه گيتي گسترش مي‏دهند. پيامبر اكرم (صل الله و عليه و آله) مي‏فرمايد: «ازدواج كنيد تا صاحب فرزند شويد. قطعاً من به زيادي شما در روز قيامت بر امت‏هاي ديگر مباهات مي‏كنم« اين نكته بسي واضح و روشن است كه پيامبر گرامي ) صل الله و عليه و آله) به صرف زيادي جمعيت مباهات نمي‏كند، بلكه مباهات پيامبر اعظم (صل الله و عليه و آله) به خاطر جمعيتي است كه مسلمان بوده و بندگي خدا كرده باشند و از طريق انجام وظايف، موجب آباداني جهان گردند. 6. سلامت و امنيت اجتماعي ازدواج و تأسيس كانون خانواده، براي سلامت و امنيت جامعه مفيد است و زمينه ارتكاب جرم و بزه‏كاري را كم مي‏كند. آماري كه توسط محققان علوم اجتماعي ارائه مي‏گردد مؤيد اين مطلب است. در يك تحقيق ميداني كه بر 500 تن از جوانان انگلستان انجام گرفت، اين نتيجه به دست آمد كه جوانان پس از ازدواج و تشكيل خانواده، كمتر به انجام اعمال مجرمانه روي مي‏آورند و خلاف كاري و جرم در آنان كاهش مي‏يابد، و در مقابل، افرادي كه مجردند به اعمال خلاف و بزه‏كاري اجتماعي بيشتري روي مي‏آورند و زمينة كارهاي ناهنجار در آنان بيشتر است. پيامبر گرامي (صل الله و عليه و آله) مي‏فرمايد: «بيشتر اهل جهنم مجردها هستند« اين حديث شريف به روشني دلالت مي‏كند بر اينكه گناه و ناهنجاري در ميان مجردها بيشتر است و به همين دليل، گرفتار آتش شده‏اند و وقتي گناه و ناهنجاري از طريق مجردها بيشتر شود، امنيت اجتماعي و سلامت رواني اجتماع به مخاطره مي‏افتد. ويل دورانت، دانشمند معروف، درباره ترغيب به ازدواج و فوايد آن مي‏گويد: «اگر راهي پيدا شود كه ازدواج درسال‏هاي طبيعي انجام گيرد، فحشا، امراض رواني، تنهايي بي‏ثمر، عزلت ناپسند و انحرافات جنسي، كه زندگي را لكه‏دار كرده است، تا نصف تقليل خواهد يافت... عشق جنسي جوانان، زودتر از توانايي اقتصادي‏شان فرا مي‏رسد، ما نبايد از اين پيشامد رم كنيم و بگذاريم آن عشق افسرده شود و بميرد. ازدواجي كه بر پايه عشق تازه و نمرده دختر و پسر انجام مي‏شود، در طي سال‏هاي درازي، زندگي آنها را معطر و خوش‏بو مي‏كند، و گرنه عميق و طبيعي و آرماني نخواهد بود» 7. رشد و شكوفايي استعدادها ازدواج زمينة بروز خلاقيت‏ها و موفقيت‏ها را در همسران افزايش داده، همچنين موجب مي‏شود تا فضايل اخلاقي و انساني در آنان به فعليت برسد. وقتي از مرد خانواده انتظار مي‏رود تا هنگام ضرورت براي حمايت از خانوادة خويش، ايستادگي كند؛ اين انتظار روحيه دفاع و جوان مردي را در او تقويت خواهد كرد. همچنين به وجود آمدن شرايط مادري براي زنان، موجب مي‏شود تا با تحمل مشكلات فرزندپروري و شوهر داري، به كمال روحي بيشتري برسند و روح خود را در اثر شكيبايي و ايثار بالنده كنند و از طريق مسئوليتي كه در خانه و خانواده دارند، به تلاش بيشتر روي آورند و استعدادهاي خود را براي اداره مناسب خانواده به كار گيرند و در نتيجه، به موفقيت بيشتري نايل آيند. پيامبر گرامي اسلام ( صل الله و عليه و آله) فرمودند: به جوانان خود، همسر دهيد، به درستي كه خداوند در ساية همسر اخلاقشان را نيكو مي‏كند، رزقشان را زياد مي‏كند و جوانمردي آنان را زياد مي‏كند. 8- رشد اقتصادي همسران جوان به دليل احساس مسئوليت بيشتر و به دليل اينكه خود را مدير خانواده مي‌دانند بعد از ازدواج تلاش بيشتري در راستاي رشد اقتصادي خويش و تأمين مايحتاج زندگي و تهيه مسكن و غيره مي‌نمايند. انسان‌ها به طور ذاتي به‌گونه‌اي هستند كه تا فشار اجتماعي و نيازهاي زندگي وجود نداشته باشد، كمتر به تلاش و كوشش مبادرت مي‌كنند و لذا پسر و دختر تا زماني كه خانة پدرشان هستند و از جيب پدر، هزينه مي‌كنند، كمتر به فكر مسايل اقتصادي و پس‌انداز و توسعة زندگي هستند. وقتي ازدواج مي‌كنند و مسئوليت خانواده و فرزندان را به دوش مي‌گيرند، زمينه تلاش و فعاليت در آنان بيشتر شده و به صورت طبيعي امكانات زندگي نيز در ساية تلاش و كوشش، توسعه پيدا مي‌كند. علاوه بر اينها، افراد داراي همسر، مورد عنايت افراد جامعه بوده و به طور معمول در مراكز اقتصادي و كاري، به اينها اعتماد بيشتري دارند و كار را به اينها واگذار مي‌كنند تا افراد مجرد و بدون همسر. همچنين از عوامل بسيار مهم در رشد اقتصادي افراد داراي همسر و خانواده، عنايت ويژه خداوند به اينها مي‌باشد. خداوند متعال رزق و روزي اين افراد را تضمين نموده است و در تعهّدات خداوند خطا و اشتباه، ممكن نيست. خداوند متعال در قران كريم مي‌فرمايد: مردان و زنان بي‌همسر خود را همسر دهيد، همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را؛ اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود، آنان را بي‌نياز مي‌سازد بدرستي كه خداوند، گشايش دهنده و آگاه است. امام صادق( عليه السلام) نيز فرمودند: رزق و روزي به خاطر بچّه‌ها و خانواده داده مي‌شود. همچنين پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(صل الله و عليه و آله) دربارة آثار اقتصادي ازدواج فرمودند: پسر و دخترهاي مجرد خود را همسر دهيد كه خداوند اخلاق آنها را نيكو مي‌گرداند و روزيشان را افزايش داده و بر مروت و جوانمردي آنان مي‌افزايد. البته همانطور كه بيان شد اگر كسي نياز جدي به همسر داشته باشد به طوري كه به گناه جنسي(مثل خودارضايي ،فحشا و....) بيفتد ازدواج بر او واجب است. زهرا محمدی