سؤال :

تعارض آموزه ‏هاى دينى با يافته ‏هاى علمى در پوشيدن لباس سياه و سياه پوش كردن تكايا و محافل چه توجيهى دارد؟ يافته ‏هاى علمى حكايت از تأثير مثبت لباس‏ هاى روشن، در نشاط و شادى و ارتقاى فعاليت‏ هاى انسانى و تأثير منفى لباس سياه در اين امور دارد كه با سنت رايج دينى در محافل مذهبى در تعارض است! به اين تعارض چگونه پاسخ مى‏ دهيد؟

جواب :

تكيه عمده و اساسى اين سؤال و ابهام ذهنى، تعارض يافته ‏هاى علمى با آموزه ‏هاى دينى در پوشيدن لباس سياه و سياه پوش كردن است. در مقام جواب و زدودن ابهام، اولين گام آن است كه آيا چنين تعارضى واقعيت دارد و آيا يافته ‏هاى علمى، پوشيدن لباس سياه را به صورت كلى و در تمام حالات و موقعيت يك پوشش نامناسب مى ‏شمارد؟ واقعيت آن است كه چنين تعارضى، بين يافته ‏هاى علمى و روان‏شناسى با آموزه‏ هاى دينى به چشم نمى ‏خورد. ممكن است بعضى بگويند: اين دو مرزهاى مطلقى است كه در پشت آنها ديگر زندگى وجود ندارد و حيات متوقف مى ‏شود و رنگ سياه به معناى انهدام، نيستى و پوچى است و نفى ديگر رنگ‏ها مى ‏باشد!ماكس لوچه، ترجمه منيره روانى پور، 1368. در حالى كه اين نظريه، تنها گوشه‏ اى از يافته‏ هاى روان‏شناسى است. ياد آورى اين نكته لازم است كه پذيرش «تأثير رنگ‏ها» به اين معنا نيست كه رنگ‏ها در انسان تأثيرى شديد دارند و سريع بر جهت‏گيرى ذهنى و رفتارى افراد مؤثر واقع مى‏شوند؛ مثلاً اگر رنگ آبى تأثير تسكينى و آرامش بخشى دارد، نمى‏توان از آن به عنوان يك داروى مسكن براى تسكين سريع استفاده كرد و يا از رنگ قرمز در ايجاد تحريك سريع بهره جست؛ بلكه تأثير پذيرفته شده رنگ‏ها، يك تأثير جزئى است كه در مدت زمان طولانى فرصت بروز پيدا مى‏كند. گوشه‏ اى ديگر از يافته ‏هاى روان‏شناسى، نشانگر اين حقيقت است كه آن گاه رنگ سياه، مفهوم نيستى و پوچى و پايان يافتن را تداعى مى‏كند كه به عنوان انتخاب اول و يا يكى از سه انتخاب اول باشد؛ يعنى، در تمام حالات، اولين رنگ انتخاب شده و يا يكى از سه رنگ انتخابى اول براى زندگى (اعم از لباس ...) باشد و اگر رنگ سياه در رتبه هشتم قرار بگيرد؛ يعنى، آخرين رنگ انتخابى در زندگى، رنگ سياه باشد و در موقعيت‏ هاى نادر و استثنايى استفاده شود، يك تمايل طبيعى بهنجار را نمايش مى‏دهد و نشان دهنده مهار اعمال و تصميم فرد بر كنترل اوضاع‏همان. و نشان‏دهنده مهار اعمال و تصميمات فرد در زمانى است كه بروز اضطراب قطعى است. محروميت از چيزى و يا از دست دادن شخصى و ياموقعيتى، انسان را در لبه يك تعارض غير قابل انكار قرار مى ‏دهد و در اين حالت، وى براى به دست آوردن موقعيت قبلى و كنترل اوضاع، دست به اقدامات كنترلى مى‏زند. پوشيدن لباس سياه، حكايت از تدبير انسان در چنين موقعيتى دارد؛ يعنى، از اقدامات مناسب، طبيعى و بهنجارى است كه موجب مى‏شود انسان بتواند بر اوضاع كنترل داشته باشد؛ زيرا نوعى سكون، سكوت و كاهش تحريك را در پى دارد.اكبر زاده، 1374. بنابر اين از ديدگاه علمى، پوشيدن لباس سياه و استفاده از رنگ سياه - حتى در غير پوشش - هميشه نامناسب نمى‏ نمايد و به معناى رسيدن به پايان زندگى و خط پايان عمر و تسليم شدن نيست و تأثير منفى و تخريب روانى در پى ندارد. از اين رو پوشيدن لباس سياه در عزا دارى‏ها و براى شخص مصيبت زده‏اى كه احساس غمگينى مى‏كند، يك نوع تسكين است و او را در اضطراب ناشى از فقدان شخص محبوب، به سمت سكوت و سكون دعوت مى‏كند و افزون بر اين موجب هم سو ساختن احساسات درونى با فضاى بيرون و باعث آرامش مى‏گردد.رمضان‏زاده، 1371. شخص غم‏زده درآغاز قطع دل بستگى، اگر در فضاى شادى آفرين قرار بگيرد؛ بين حالت درونى خود و وضعيت خارجى، تعارضى مشاهده مى‏كند و اين هرگز به نفع او نيست. از اين رو بايد به سمت هم سويى و هماهنگ ساختن درون و برون برآيد و انتخاب رنگ سياه در اين موقعيت‏هاى نادر و استثنايى زندگى (در رتبه هشتم)، چنين تأثيرى دارد. اين رنگ، اگر در رتبه هشتم و انتخاب پايانى قرار بگيرد، بر خلاف رنگ سفيد، سكوت و سكون و عدم ايجاد هر گونه تحريك روانى و جسمانى و كاهش ساير فعاليت‏ها و كندى و منفى را در پى دارداكبر زاده، 1374.. اينها براى انسان مبتلا به رنج فراق و فرو رفته در ورطه قطع دلبستگى مفيد است و به او آرامش و سكون مى‏بخشد. پس از ديدگاه علمى، رنگ سياه تأثيرى منفى و نامناسب بر روان و روح آدمى ندارد و در مصايب، كاهش دهنده آلام مى‏باشد و اين گونه نيست كه علم آن را كاملا طرد مى‏كند؛ ولى سنت‏ هاى دينى به آن اهميت داده و دينداران را به استفاده از آن توصيه كند! از جهت ديگر، درباره تعارض موهوم آموزه ‏هاى دينى، بايد بررسى كرد كه آيا اسلام براى هميشه و در تمام حالات رنگ سياه را توصيه مى‏كند و به تعبير روان شناختى، براى اولين انتخاب‏ها يا سه انتخاب اول؟! چرا رنگ سياه را برمى گزيند و مسلمانان را نيز به اين انتخاب دعوت مى‏ نمايد؟ بايد گفت كه نگاه آغازين اسلام به رنگ سياه، يك نگاه منفى است و هرگز آن را در حالات عادى و زمينه ‏هاى روزمره زندگى، به عنوان يك رنگ برنمى ‏گزيند و آن را رنگ شيطان و فرعون و نماد طغيان‏گرى، ظلم و ظلمت معرفى مى ‏كند و مى‏فرمايد: «لباس سياه نپوشيد كه لباس فرعون است».بحارالانوار، ج 83، ص 248. رنگ برگزيده و انتخاب اول اسلام، رنگ سفيد است كه امام باقر(ع) مى ‏فرمايد: «هيچ لباسى بهتر از لباس سفيد نيست».همان، ج 78، ص 330؛ رى شهرى، ميزان‏ الحكمه، ج 8، ص 472. بعد از رنگ سفيد، رنگ‏هاى زرد و سبز از طرف اولياى دين توصيه شده و رنگ‏هاى برگزيده اسلام است. از نظر اسلام، رنگ زندگى، حيات، حركت و تلاش رنگ سفيد است و آرامش بعد از تلاش و كوشش در رنگ سياه (شب) مى ‏باشد. رنگ سياه (همان رنگ شب)، موجب آرامش مى ‏شود و انسان را از خستگى و رنج روز - كه در پى تلاش و كوشش به آن دچار گشته است - پناه مى‏ دهد و آرام م ‏سازد.نذير الحمدان، 2002. خداوند نيز در قرآن، سياهى شب را مايه آرامش و روشنايى روز را زمينه تلاش ذكر كرده است.قصص (28)، آيه 73؛ اسراء (17)، آيه 17؛ فرقان (25)، آيه 47؛ يونس (10)، آيه 67. رنگ سياه در مكتب اهل بيت(ع)، فقط و فقط در مصايب و سوگوارى‏ ها مورد استفاده قرار گرفته است؛ يعنى، يك انتخاب نادر و استثنايى بوده است و نه انتخابى هميشگى. بنابر نقل ابن ابى الحديد، امام حسن(ع) در سوگ اميرالمؤمنان على(ع) جامه سياه برتن كرد و با همين جامه به ميان مردم آمد و براى آنان خطبه خواند.ابن ‏ابى ‏الحديد، شرح نهج البلاغه، ج‏16، ص‏22. در نگاه ابتدايى رنگ سياه، يك رنگ مكروه و ناپسند تلقى مى ‏شود. در نماز، پوشيدن لباس سياه مكروه است.طريقه دار، 1380. رنگ سياه در رتبه هشتم و آخرين انتخاب قرار مى‏ گيرد؛ آن هم از اين جهت كه به واسطه تأثير روانى آن، موجب سكوت و سكون و آرامش گشته، شخص مضطرب را از مصيبت و حزن به يك آرامش روانى مى ‏رساند و ياحداقل در اين زمينه بسيار تأثير دارد.