سؤال :

خودمو با همه مقايسه ميكنم اونقد كه ديكه اينقد خودمو كم ميبينم كه از خودم بدم مياد به بقيه حسادت ميكنم انكار با خودمو اين دنيا سر جنك دارم، دوس دارم منم آدم حساب شم.

جواب :

خوشحاليم شما مخاطب ما هستيد اميدواريم راهنماي خوبي در رابطه با اين موضوع براي شما باشيم. مطمئنا بشر به خاطر اجتماعى بودنش ، در جامعه‏اى زندگى مى‏كند كه همه افراد آن ، از يك سطح اجتماعى برابرى ، برخوردار نيستند . تفاوت سطح زندگى‏ها يك واقعيت اجتماعى است . اين واقعيت ، پديده مقايسه اجتماعى را به وجود مى‏آورد . مقايسه اجتماعى يعنى سنجش موقعيت خود ، با وضعيت ديگران.افراد معمولا در مقايسه خود از دو نوع مقايسه استفاده مي نمايند 1- مقايسه صعودى: اين مقايسه زماني است كه هدف مقايسه ، در سطح بالاترى باشد. يعنى سنجش وضعيت خود با كسانى كه در موقعيت برترى قرار دارند. اگر از مقايسه صعودى در امور مادى استفاده شود ، سطح رضايت از زندگى كاهش مى‏يابد كه مى‏توان آن را مقايسه كاهنده ناميد. 2- مقايسه نزولى : اين مقايسه زماني است كه هدف مقايسه ، در سطح پايينترى باشد. يعنى سنجش وضعيت خود با كسانى كه در موقعيت پايين‏ترى قرار دارند. اگر از مقايسه نزولى استفاده شود ، سطح رضايت از زندگى افزايش مى‏يابد كه مقايسه افزاينده ناميده مى‏شود. با توجه به كلمات شما مي توان دريافت كه مقايسه شما از نوع اول است و همين عاملي براي حقارت در برابر ديگران مي باشد.البته در شرايطي اين مقايسه مي تواند عاملي براي پيشرفت و رقابت با ديگران شود لذا بايد كاربرد هر مقايسه را به درستى شناخت و آن را در جاى خود به كار برد و از استفاده نابه جاى آن ، خوددارى كرد ، تا سطح رضايت از زندگى افزايش يابد و زندگى ، قرين موفقيت گردد و بشر از زندگى خود لذّت ببرد. كاركرد روانى مقايسه صعودى 1- بي توجه بودن به داشته ها: اگر انسان به داشته‏هاى خود توجّه كند و از آنها لذّت ببرد ، راحت‏تر مى‏تواند نداشته‏ها را تحمّل كند . اما اگر كسى داشته‏هاى خود را نبيند ، زندگى را يكسره محروميت مى‏داند 2- بزرگ‏نمايى داشته‏هاى ديگران. كسى كه قد متوسّط دارد، در كنار كسى كه كوتاه قد است، بلند قد ارزيابى مى‏شود. مقايسه صعودى در مال و ثروت نيز موجب مى‏شود كه زندگى فرد، بيش از آنچه هست ارزيابى گردد پيامدهاى مقايسه صعودى 1 . اندوه :مقايسه صعودى ، كاستى‏ها را نشان مى‏دهد و به دنبال آن ، موجب احساس محروميت مى‏شود و اين احساس نيز حزن و اندوه را به دنبال دارد . 2 . افسردگى : اندوهى كه بى‏دليل ، شديد و طولانى باشد ، افسردگى را به همراه دارد . درباره بى‏دليل بودن اندوه حاصل از مقايسه صعودى صحبت كرديم و گفتيم كه آنچه ديگران دارند ، نعمت نيست ، بلكه وسيله امتحان آنهاست و لذا مايه برترى نيست ، تا انسان به خاطر نداشتن آن ، احساس محروميت كند . 3 . حسرت :پيامد ديگر مقايسه صعودى ، «حسرت» است . كسى كه مقايسه صعودى كرده باشد ، فهرست بلندى از نداشته‏ها را براى خود تهيه مى‏كند و به خاطر آنچه ندارد ، پيوسته افسوس مى‏خورد. 4 . حسادت : حسادت در جايى شكل مى‏گيرد كه برترى و فضيلتى در طرف مقابل باشد و اين يعنى مقايسه صعودى . 5. ناسپاسى : ناسپاسى مربوط به نعمت‏هاست . انسان موفّق ، كسى است كه از سويى از آنچه دارد ، آگاه بوده ، نسبت به آن ، شاكر باشد. 6. بى‏تابى : مربوط به سختى‏هاست. كسى كه بردبار نيست ، سختى‏ها را تحمّل نمى‏كند و بى‏تاب مى‏گردد و همين امر ، مشكل او را افزايش مى‏دهد. 7. نااميدى: شدت گرفتن مسئله ، سبب مى‏شود كه فرد از يك سو اميد خود به زندگى را از دست بدهد 8 . ناتوانى : فرد خود را در برابر ديگران ناتوان و درمانده احساس مي كند. 9 . محروميت از چشيدن حلاوت ايمان :انسان را ناراضى، شاكى و طلبكار مى‏سازد و موجب سوء ظن به خداوند مى‏گردد و همين عاملي براي بهم خوردن رابطه با خداوند مي شود. شيوه اصلاح براى اصلاح يك پديده بايد همه جنبه‏هاى آن را مورد توجّه قرار داد . الف ـ مديريت انديشه 1- بايد شناخت انسان نسبت به معرفت خداوند بيشتر شود. 2- آگاه بودن به ارزش نعمت.اگر انسان آنچه را خداوند به وى داده است نعمت بداند و به ارزش آن پى ببرد ، احساس بهره‏مندى به او دست خواهد داد . 3- ايجاد احساس بهره‏مندى نمايد. صِرف داشتن يك چيز ، لذّت‏بخش نيست ؛ هنگامى وجود چيزى لذّت‏بخش مى‏شود كه انسان ، احساس بهره‏مندى پيدا كند . اكنون روشن مى‏شود كه چرا بعضى از انسان‏ها از معرفت خدا لذّت نمى‏برند . ما چون از ارزش آن آگاه نيستيم ، احساس بهره‏مندى پيدا نمى‏كنيم و وقتى احساس بهره‏مندى نداشتيم ، از آن ، لذّت نيز نمى‏بريم و بدين‏سان ، زندگى بر ما تلخ‏تر و تلخ‏تر مى‏شود و درجه رضايت از زندگى ، بيشتر و بيشتر ، پايين مى‏آيد. 4- درك اينكه يكى از واقعيت‏هاى زندگى ، تفاوت است . هركسى در مسيرى كه قرار دارد ، از چيزهايى بهره‏مند مى‏گردد و از چيزهاى ديگرى محروم . مثلاً يك معلّم ، چيزهاى بسيارى مى‏داند ؛ ولى ممكن است از مكانيكى، كشاورزى، نقاشى، كفاشى و ... بى‏خبر باشد . اين ، هرگز عيب نيست . اين تفاوت‏ها وجود دارند و بايد با كمال شهامت، آنها را پذيرفت . ب ـ مديريت هيجان وقتى هيجان فرد نسبت به چيزى خو گرفته باشد ، تغيير آن به راحتى انجام نمى‏گيرد و لذا نياز به مهار و مديريت دارد. كسى كه مقايسه صعودى مى‏كند ، هنگام مشاهده زندگى‏هاى بهتر ، از زندگى ديگران خوشش مى‏آيد ، زندگى آنان او را شگفت‏زده مى‏كند ، افسوس و حسرت مى‏خورد و از زندگى خودش غمگين مى‏شود . اينها هيجان‏هاى منفى‏اى هستند كه هنگام مقايسه صعودى رخ مى‏دهند . در مديريت هيجانى بايد اين احساسات را كنترل كرد و به مرور ، آنها را زدود و تغيير داد. هيجان‏هاى منفى مقايسه صعودى ، به دو بخش كلّى تقسيم مى‏شوند : 1- هيجان‏هاى مربوط به زندگى ديگران: زندگى ديگران خيره‏كننده است و ما را شگفت‏زده مى‏كنند و احساس خوبى نسبت به آنها پيدا مى‏كنيم.بنابراين يكى از مسائل اين است كه بايد حالت خوشايند دانستن زندگى ديگران و شگفت‏زده شدن را كنترل كرد . به خود بگوييد كه تو فقط بخشى از زندگى ديگران را مى‏بينى و از درون زندگى‏شان باخبر نيستى . اين ضرب المثل معروف را به ياد آور كه مى‏گويند : «مرغ همسايه ، غاز است» . همه زندگى ديگران اين نيست كه تو مى‏بينى . معلوم نيست بخش‏هاى ديگر زندگى آنان چگونه است و معلوم نيست «باطن اين ظاهر آراسته چيست ...» . 2- هيجان‏هاى مربوط به زندگى خود: كسى كه زندگى خود را با زندگى‏هاى بهتر مقايسه مى‏كند ، از زندگى خودش سرد ، دلگير و اندوهگين مى‏شود و دچار حسرت و افسوس مى‏شود . اين مقايسه ، مبتنى بر يك مقايسه منطقى و همه‏جانبه نيست . معمولاً نقطه‏هاى مثبت زندگى ديگران را با نقاط منفى زندگى خود مقايسه مى‏كنيم و در هر دو سوى مقايسه ، افراط مى‏شود . نتيجه آن ، گذشته از شگفت‏زدگى نسبت به زندگى ديگران، غمگينى نسبت به زندگى خود است . براى رسيدن به زندگى بهتر بايد اين بخش هيجان‏ها را نيز مديريت كرد . ج ـ مديريت رفتار تغيير رفتار خود ، عاملى است كه به اصلاح وضعيت فرد ، كمك مى‏كند . هر پديده‏اى واكنش‏هاى رفتارى خاص خود را دارد . مقايسه صعودى ، از «نگاه كردن و چشم دوختن» آغاز مى‏شود . برخى عادت دارند كه به دنبال زندگى‏هاى برتر و برترى‏هاى ديگران بگردند و به هرچه برترى است چشم بدوزند و با وضع خود مقايسه كنند . براى اصلاح مقايسه صعودى بايد اين رفتارها را تغيير داد . مسئله ديگر ، تغيير ادبيات سخن گفتن است . يكى از ويژگى‏هاى مقايسه صعودى ، «اى كاش ...» گفتن است . براى تغيير در وضعيت خود و جلوگيرى از مقايسه صعودى ، بايد نوع سخن گفتن را تغيير داد . نكات عملي 1- خود را هر چه بيشتر بشناسيد.سعي كنيد آگاهى و شناخت از استعدادها، توانمندى‏هاى فكرى و عملى خويش و ارزشهاى اخلاقى و انسانى موجود در خود پيدا نماييد. شما نياز به كسب و شناسايي نقاط مثبت خود داريد و سپس لازم است مهارتهاي ضروري را در اين قسمت رعايت نمايد.يعني شما هر چه نقاط مثبت خودتان را بيشتر شناسايي كنيد به اين معناست كه مصالح و مواد بيشتري جهت بازسازي ضعفهاي خود در اختيار داريد.اگرچه اين روش ديرتر به نتيجه مي رسد، اما نتيجه مطلوبتر است. 2- اهل ريسك باشيد يعنى بر تجربيات خود بيفزاييد و از شكست نهراسيد. اجازه ندهيد روحيه قبلي بر شما حاكم باشد. 3- شكست‏هاى گذشته را فراموش كنيد اگر تصور نامطلوبى از گذشته خود داريد و يا در انجام كارى شكست خورده‏ايد آن را به دست فراموشى بسپاريد زيرا يادآورى شكست اجازه نمى‏دهد به حقيقت كنونى خود واقف شويد. 4- موفقيت‏هاى خود را به يادآوريد و براى آن به خود پاداش دهيد. 5- خود را با ديگران مقايسه نكنيد هيچ گاه خود يا موفقيتها و شكستهاى خود را با ديگران مقايسه نكنيد چون هر فردى داراى شرايط و موقعيتهاى خاص و امكانات، توامنديهاو نقاط ضعف و قوت ويژه‏اى مى‏باشد همواره با خودتان رقابت كنيد. 6- به خود تلقين كنيد كه مي توانم 7- از انتقاد زياد نسبت به خود بپرهيزيد و بى‏جهت خود را سرزنش نكنيد. 8- در مقابل ديگران ابراز وجود نماييد و اجازه ندهيد آنها شما را فردي ضعيف بدانند. 9- قسمتى از برنامه‏هاى روزانه و هفتگى‏تان را به ورزشهاى جمعى مثل (فوتبال، واليبال، بسكتبال، هندبال و..) اختصاص دهيد. 10- برخى از مسائل شما ناشى از احساس تنهايى و عدم ارتباط اجتماعى مى‏باشد بنابراين پيشنهاد مى‏شود روابط صميمانه‏تر و نزديكتر با اقوام و دوستان و آشنايان خود داشته باشيد. 11- در تمام اين مراحل به خدا توكل كنيد و به ياد او باشيد زيرا با ياد خدا و توكل به خدا انسان چون قطره‏اى كه به اقيانوس بيكران متصل شود خود را هم اقيانوس و بزرگ مى‏بيند. ما هم در كنار حرم كريمه اهل بيت حضرت معصومه سلام الله عليه براي شما انسانهاي خواستار پاكي دعا مي كنيم و منتظر مكاتبه بعدي و نظر شما نسبت به اين مطالب هستيم تا در كنار يكديگر به سمت وضعيت مطلوب حركت نماييم. نویسنده:حامد محقق زاده