سؤال :

من دچار افت تحصیلی شده‌ام. گاهی برای درس خواندن، زیاد وقت می گذارم و گاهی هم هیچی نمی‌فهمم و واقعاً بی‌رغبت و بی‌انگیزه می‌شوم تا جایی که دلم به درس نمی‌رود، چه کار کنم؟

جواب :

آن‌چه از کاربرد «افت تحصیلی» فهمیده می‌شود آن‌ است که ظرفیت یادگیری در هنگام تحصیل، بعد از یک دوره موفقیت تحصیلی یا پیشرفت، به تدریج کاهش یافته و یا این‌که به طور کلّی نمرات شما نسبت به ماه قبل و یا ترم و سال‌های قبل سیر نزولی محسوسی از خود نشان داده است. حقیقت آن است که افت تحصیلی به این معنا می‌تواند ناشی از یک و یا مجموعه‌ای از عوامل مربوط به خود شما به عنوان دانشجو، عوامل مربوط به خانواده، عوامل مربوط به دانشگاه و عوامل مربوط به جامعه باشد.[1] با توجّه به اطلاعات موجود در متن سؤال به نظر می‌رسد عمده‌ترین علّت عدم پیشرفت تحصیلی شما «عوامل فردی» است؛ بنابراین: 1. بدانید تنها شما نیستید که با چنین مسأله‌ای مواجهید؛ زیرا افت تحصیلی یکی از مهمترین معضلات نظام‌های آموزشی در بسیاری از کشورهای جهان محسوب می‌شود که در میان دانشجویان به چشم می خورد. 2. هدف خود را از تحصیل مشخّص نمایید؛ زیرا داشتن هدف به شما پویایی، انگیزه و نشاط داده و در شما انرژی می‌آفریند. توضیح آن‌که برای برخی از افراد ورود به دانشگاه، هدفی واسطه‌ای است که در وی شوق و انگیزه‌ای ایجاد می‌کند تا با تمام توان به تلاش خود ادامه دهد. در حقیقت ورود به دانشگاه برای چنین فردی یعنی آغاز یک حرکت جدید و مشخص، نه جای ماندن و مقصد نهایی؛ اما کسی که در ذهن خود دانشگاه را به عنوان هدف ترسیم نموده، وقتی وارد دانشگاه می‌شود، در همان هفته‌ها یا ترم‌های اول تمام آمال و آرزوهایش رنگ باخته و احساس می‌کند دانشگاه سرابی بیش نیست و به دنبال احساس کسلی، دچار بی‌حوصلگی، سردرگمی و ... خواهد شد. 3. از خود برداشت منفی نداشته باشید: «ذهن ما حقایق را آن‌ طور که ما می‌بینیم، می‌پذیرد؛ امّا تلقین منفی درست بر عکس تلقین مثبت فعالیت ما را محکوم به شکست می‌کند»؛[2] بنابراین با دیدی مثبت و خوش‌بینانه به خود بنگرید تا انتظار موفقیت داشته باشید. 4. شاید تلاش شما تا به امروز بی‌ثمر بوده و نتوانسته‌ باشید با کوشش خود به موفقیت مورد نظر دست یابید؛ ولی نباید چنین نتیجه بگیرید که از موفقیت ناتوانید؛ زیرا چنین برداشتی منجر به عدم تلاش خواهد شد. این‌که به خود تلقین کنید من یاد نمی‌گیرم و ... عزت نفس شما را پائین می آورد. و در این‌صورت دیگر نمی‌توان از شما انتظار یادگیری و موفقیت داشت. 5. باید سعی کنید مسیر: «شکست (با تفسیر: فقدان توانایی (غیرقابل کنترل))-> احساس عدم شایستگی (نپذیرفتن مسؤولیت)-> دست کشیدن از کوشش-> کاهش عملکرد)» را به مسیر: «شکست (با تفسیر: فقدان کوشش (قابل کنترل))-> احساس گناه یا شرمساری (پذیرفتن مسؤولیت)-> کوشش بیشتر-> افزایش عملکرد» تبدیل نمایید. 6. موفقیت شما در کنکور ورودی دانشگاه در نتیجه سعی و تلاش شما اتفاق افتاده است، بنابراین شما کسی هستید که «می‌توانید» در سایر مراحل تحصیل نیز موفّق عمل نمایید، کافی است که بخواهید و از راهش وارد شوید. 7. اعتماد به نفس خود را تقویت نمایید، بدین‌گونه که لیستی از توانمندی‌های خود در زمینه‌های مختلف تحصیلی و ... تهیه نموده و روزی دو یا سه بار با صدای بلند آن را بخوانید یا این‌که فهرستی از موفقیت‌های کوچک و بزرگ گذشته خود تهیه نموده و هر از گاهی آن را مرور کنید؛ زیرا یاد آوری و مرور آن‌ها به شما مسرّت باطنی می‌بخشد. 8. لیستی از فوائد مادی و معنوی کسب موفقیت تحصیلی نظیر انتخاب شغل مناسب و ... و لیستی از پیامدهای منفی عدم موفقیت تحصیلی نظیر اتلاف وقت، سرمایه و ... تهیه نموده و هر روز ضمن مرور، بر آن‌ها تفکّر نمایید؛ زیرا این مسأله در ایجاد انگیزه برای تحصیل موفّق کارساز است. 9. شناخت خود را در مورد رشته تحصیلی‌تان افزایش دهید تا با ایجاد علاقه بیشتر، انگیزه شما برای ادامه تحصیل قوی‌تر گردد. 10. از تعامل با افراد بدبین یا منفی‌گرا اجتناب کنید: از شنیدن سخن هر شخصی که شما را از ادامه تحصیل باز می‌دارد و یا مأیوس می‌سازد نظیر کسانی که دائم می‌گویند: «خُب، این همه لیسانس بیکار، اصلاً واسه چی آدم باید درس بخونه؟!» جداً اجتناب کنید، بلکه سعی نمایید بیشتر در جمع دوستانی قرار گیرید که انگیزه شما را برای ادامه تحصیل برمی‌انگیزند. تجربه نشان داده است انسان‌های موفق- حتی در شرایط نامساعد- موقعیت شایسته خویش را پیدا می‌کنند. 11. به طور ویژه از طریق کلاس‌های جبرانی و ... بر برخی از دروس که در آن‌ها ضعیف‌تر هستید، متمرکز گردید؛ زیرا بسیار اتفاق می‌افتد که ضعف درسی در برخی از دروس منجر به بی‌علاقگی به تحصیل و حتی گاهی ترک تحصیل می‌شود. 12. برنامه‌ریزی؛ یکی از تکنیک‌هایی که بعد از هدف‌گذاری به شما در کسب موفقیت یاری می‌رساند برنامه‌ریزی است؛ زیرا وقتی برنامه‌ریزی کنید در مسیر مشخّصی قرار گرفته و مستقیم به سوی هدف پیش خواهید رفت؛ بنابراین برای روزهای مختلف هفته و ماه و ساعات متفاوت آن برنامه مطالعاتی داشته باشید. 13. موضوعات مورد علاقه را در اولویت مطالعات خود قرار داده و مطالب درسی را به ترتیب از ساده به دشوار مطالعه نمایید. همچنین تمام مطالب دشوار را در یک جلسه مطالعه نکنید. 14. مطالعه دروس مختلف را با طرح پرسش‌های جالب توجه آغاز نمایید تا با تحریک حس کنجکاوی خود برای ادامه یادگیری و مطالعه برانگیخته شوید. 15. محیط مطالعه و یادگیری را برای خود جذاب سازید تا مانع بروز کسالت روحی در شما شود. 16. به ‌منظور افزایش حس کفایت و توانمندی در خود، سعی نمایید مطالب درسی یاد گرفته شده را به دوستان خود یا دانشجویان ترم‌های پایین‌تر نیز آموزش دهید. 17. برای تجدید قوا و انگیزه از وقت تفریح و استراحت غافل نشوید؛ زیرا تفریح، مسافرت و گردش در طبیعت زیبا و مناظر سرسبز و به نوعی تغییر آب و هوا باعث نشاط و تجدید قوای روانی و ذهنی انسان است که وی را برای فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی آماده و بانشاط می‌سازد. در دیوان منتسب به امیرالمؤمنین علی علیه السلام آمده است: تَغَرَّبْ عَنِ الْأَوْطَانِ فِی طَلَبِ الْعُلَی وَ سَافِرْ فَفِی الْأَسْفَارِ خَمْسُ فَوَائِدَ تَفَرُّجُ هَمٍّ وَ اکتِسَابُ مَعِیشَةٍ وَ عِلْمٌ وَ آدَابٌ وَ صُحْبَةُ مَاجِد[3] از وطن دور شو و مسافرت نما که در سفر پنج فایده است: «تفریح و انبساط روحی، به دست آوردن درآمد و روزی، ارتقای دانش و آداب و همراهی با بزرگان». 18. سعی نمایید هر از چند گاهی از میزان پیشرفت خود آگاه گردید تا بدانید برای رسیدن به هدف چه گام‌های دیگری باید بردارید. 19. سعی کنید پس از هر آزمونی بازخوردی از نکات مثبت و دلیل موفقیت خود و یا نکات منفی و علّت شکست خود از استاد مربوط دریافت دارید. «پژوهشهای اولیه درباره بازخورد، نشان داده‌اند که توضیحات کتبی معلّمان درباره تکالیف و اوراق امتحانی منجر به بهبود عملکرد در آینده می‌شود».[4] 20. از فعالیت‌های مخرب انگیزه اجتناب کنید: برجسته شدن حواشی نسبت به درس، عضویت در گروه‌های غیرعلمی، تفریحات ناسالم و لذت‌جویی افراطی می‌تواند از انگیزه شما برای درس بکاهد؛‌ امّا فعال بودن در کلاس، ارتباط با اساتید، حضور مستمر و مؤثر در فعالیت‌های جانبی مربوط به دروس،‌ عضویت در گروه‌های علمی و توسعه روابط علمی، مطالعه منابع جانبی مفید و جذاب،‌ افزایش مهارت‌های یادگیری و مطالعه و ایجاد توازن در زندگی می‌تواند موجب ارتقای انگیزه درسی شما باشد.